طراحی و ارزشیابی الگوی آموزشی به منظور پیشگیری از پوسیدگی دندان در نوجوانان

مقدمه: شیوع بالای پوسیدگی دندان در کودکان و نوجوانان ایرانی، لزوم شناخت فرآیند ابتلاء به این بیماری را به ویژه از نگاه آنان طلبیده و این بنیان محکمی را برای طراحی مداخلات موثر و پیشگیری کننده فراهم می آورد. هدف اول این بررسی که با مطالعه کیفی انجام گرفت طراحی الگوی آموزشی پیشگیری ازپوسیدگی دندان در نوجوانان و هدف دوم ارزیابی الگوی طراحی شده در پیشگیری از پوسیدگی دندان بود که از طریق مطالعه کمی نیمه تجربی سنجیده شد. مواد و روش کار: این مطالعه به روش mixed method (ترکیب دو شیوه کمی وکیفی) در نوجوانان مقطع راهنمایی شهر تهران و در سه مرحله در سال 1390تا 1392 انجام گرفت. در مرحله اول (تحقیق کیفی) از رویکرد گراندد تئوری، الگوی اشتراوس و کوربین به عنوان چهار چوب مطالعه استفاده و گردآوری داده ها با استفاده از روش مصاحبه عمیق انفرادی، ژورنال نویسی و بحث گروهی انجام شد. شرکت کنندگان این مطالعه از میان افرادی انتخاب شدند که دارای تجربه و آگاهی لازم در مورد پدیده موردنظر بوده، به مشارکت و ارائه تجارب خود در تحقیق تمایل داشتند. در مرحله دوم نظریه اخذ و تدوین شده وسپس الگویی به روش واکر و اوانت به منظور پیشگیری از پوسیدگی دندان در نوجوانان تدوین گردید. پس از آنالیز اطلاعات مطالعه کیفی و تدوین الگوی آموزشی، پرسشنامه ی عوامل پیش بینی کنندگی پوسیدگی دندان بر اساس مطالعه کیفی تدوین، پایایی و روایی آن مورد سنجش قرار گرفت و بهینه ترین الگوی آموزشی جهت پیشگیری از پوسیدگی دندان بدست آمد. در مرحله سوم مداخله آموزشی بر اساس تشخیص نیازها انجام و پس از دو ماه، اطلاعات مجدداً جمع آوری گردید. در پایان، با بهره گیری از روشهای مناسب آماری داده ها مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج: از تجزیه و تحلیل داده ها در مرحله اول 5 تم "تهدید سلامت دندان"، "اطمینان و قاطعیت حفظ دندان"، "برزخ تصمیم گیری"، "عوامل پشتیبان" و "ناتوانی درک شده" استخراج شدند. دغدغه اصلی نوجوانان برای حفظ سلامت دندان، اطمینان یابی و پیگیری مستمر بود. گامهای الگوی اطمینان محور پیشگیری از پوسیدگی دندان در مرحله دوم شامل"درونی سازی کنترل"، "درک اهمیت دهان و دندان"، "عوامل موثر بر تصمیم"، "حمایتهای محیطی و اجتماعی"، "اطمینان سازی" و "اصلاح رفتار" می باشند. تحلیل عامل اکتشافی پرسشنامه، به استخراج هشت عامل (عوامل رفتاری، هراس، حمایت اجتماعی، باورهای انگیزشی، نقش مدرسه، عناصر یاد دهنده، وضعیت اجتماعی-اقتصادی و ارزش دندان) انجامید. نتایج تحلیل عامل تأییدی نشان داد که مدل 8 عاملی پرسشنامه ی عوامل پیش بینی کننده پوسیدگی دندان در نوجوانان در جامعه ایران برازش مناسب دارد و مدل 4 عاملی آن با توجه به شاخصهای برازش به عنوان قویترین مدل در این زمینه 76 درصد از رفتارهای مرتبط به سلامت دهان و دندان را پیش بینی می کند. در مرحله سوم پلاک دندانی نوجوانان قبل و بعد از مداخله نیز کاهش معناداری داشت (001/0=p). بحث: نتایج مطالعه نشان داد الگوی آموزشی طراحی شده بر پایه تجارب نوجوانان در کاهش پلاک دندانی و ارتقاء سلامت دهان و دندان آنان موثر است. این مطالعه بر نقش خود فرد، خانواده، دندانپزشک و جامعه در پیشگیری از این بیماری تأکید دارد. مطالعه های بیشتری در گروه های مختلف جمعیتی نیاز است که یافته های این مطالعه را تأیید کند.